Kontynuując cykl postów prezentujących eksponaty znajdujące się na wystawie „Dziedzictwo przeworskich Bożogrobców” (wystawę obejrzeć można do 30 listopada), poniżej przedstawiamy dzieła, będące świadectwem magnackiej kultury funeralnej, a związane z dobrodziejami przeworskiego konwentu Kanoników Regularnych Grobu Bożego.
Sarmacki pogrzeb miał odzwierciedlać sarmackie życie – pełne przepychu, wystawne i wywołujące na obserwatorach głębokie wrażenia. Trwająca niekiedy wiele dni ceremonia przybierała postać widowiska, idealnie wpisującego się w barokową pobożność, które miało z jednej strony sławić zmarłego, a z drugiej przypominać zebranym o nieuchronności śmierci. W świątyni wznoszono tzw. castrum doloris (twierdzę boleści), przybierające postać rozbudowanego katafalku.
Do krótszego boku trumny przytwierdzano portret przedstawiający zmarłego. Zwracano uwagę, aby ukazać daną osobę w sposób realistyczny, bez upiększeń, spoglądającą na widza. Czyniono tak, aby zaakcentować rzeczywistą obecność zmarłego wśród żałobników. Tworzenie portretów trumiennych uznaje się za zjawisko właściwe kulturze sarmackiej, unikatowe na skalę światową.
Jedyne zachowane na terenie Przeworska portrety trumienne przedstawiają Józefa i Teresę Lubomirskich, właścicieli Przeworska w 1. poł. XVIII w., spoczywających pod Kaplicą Grobu Bożego.
Józef Lubomirski (ok. 1685-1732) urodził się jako trzeci syn Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego, i Elżbiety z Denhoffów. Po śmierci rodziców w 1702 r. przypadł mu dział majątkowy obejmujący dobra przeworskie. Pierwsze małżeństwo Józefa, zakończone przedwczesną śmiercią żony, Katarzyny z Bełżeckich, zmarłej prawdopodobnie w połogu ok. 1713 r., nie miało tak mocnego aspektu politycznego, jak drugie, zawarte z Teresą Mniszchówną. Możny teść miał zagwarantować Lubomirskiemu dochodowe urzędy, a zięć odwdzięczyć się aktywnością polityczną na korzyść środowiska związanego z Mniszchami. Józef nie spełnił pokładanych w nim nadziei, mimo mianowania starostą cieszkowskim (1720 r.), a następnie wojewodą czernihowskim (1726 r.), skupił się bowiem na zarządzaniu posiadanym majątkiem.
Teresa Lubomirska (1693-1746) przyszła na świat jako córka Józefa Wandalina Mniszcha, marszałka wielkiego koronnego, i Eleonory Ogińskiej. Urodziła Lubomirskiemu dwóch synów – Antoniego (1718-1782), późniejszego właściciela Przeworska, i Stanisława (1720-1783), marszałka wielkiego koronnego, pana na Łańcucie, oraz córkę Annę (1717-1763) wydaną następnie za Wacława Rzewuskiego, hetmana wielkiego koronnego.
Portretom trumiennym Lubomirskich nadano typowy dla tego rodzaju dzieł kształt sześciokąta o wymiarach 43 x 57 cm. Malowane na blasze miedzianej, na odwrocie zaopatrzone zostały w napisy informujące o tożsamości sportretowanych.
Szymon Wilk
